Δημοσιεύτηκε στο Cretalive.gr στις 10/4
Στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ένα διαχρονικό φαινόμενο λαμβάνει απτή μορφή: οι άνθρωποι θέλουν να εκφράζονται και να λένε τη γνώμη τους, να συζητούν, να αλληλεπιδρούν, να αναγνωρίζουν την αξία αυτού που λέει ο άλλος.
Και είναι τόσο έντονο το φαινόμενο αυτό, όσο έντονη είναι και η απουσία της δύναμης του ατομικού λόγου σε σχέση με τα δημόσια πράγματα. Η κάθε ατομική φωνή πνίγεται πριν ακουστεί, όχι με τη βία, αλλά λόγω της έλλειψης επαρκούς θεσμικού πλαισίου απήχησής της στη δημόσια σφαίρα.
Αν ανατρέξουμε στο ένδοξο, πλην αφημένο πρακτικά στη νέκρα και τη λήθη παρελθόν μας, θα δούμε ότι ο διάλογος είναι αυτός που στοιχειοθέτησε τη δημοκρατία και γέννησε όχι μόνο τον πολιτικό αλλά και κάθε είδους πολιτισμό.
Ο λόγος με την έννοια τόσο της λογικής όσο και της ομιλίας είναι αυτό που μας διακρίνει ως ανθρώπινα όντα, αυτό που μας επιτρέπει να επικοινωνούμε μεταξύ μας αλλά και που ενέχει τη δυνατότητα της εξέλιξης της ανθρωπότητας μέσω της συλλογικής δημιουργίας.
Χρησιμοποιούμε τον λόγο στα προσωπικά και τα κοινωνικά πράγματα, στα επαγγελματικά και τις φιλικές σχέσεις. Ως εκεί περνάει όμως ο λόγος μας, χωρίς να εισέρχεται στο πολιτικό πεδίο. Οι πολιτικές συζητήσεις εξαντλούνται στο καφενείο, ή το καφέ, και το facebook χωρίς να φτάνουν στο κέντρο εξουσίας. Η φωνή του πολίτη ή του δημότη ακούγεται μία φορά κάθε τέσσερα χρόνια όταν καλείται να κάνει μια επιλογή απαντώντας με μια κλειστού τύπου ερώτηση μπροστά στην κάλπη (αυτός ή ο άλλος). Μετά κι από αυτή την ελάχιστη έκλαμψη λόγου, πάλι η απόλυτη σιωπή. Κάπως έτσι φτάνουμε στην κατάσταση όπου βρισκόμαστε. Τρανταχτό παράδειγμα τα δημόσια έργα που αποφασίζονται από ορισμένους επιστήμονες και πολιτικούς, (ενίοτε χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό) γιατί έτσι θέλουν ή νομίζουν, ή γιατί έτσι θέλει το πρόγραμμα χρηματοδότησης. Στην εποχή που οι εταιρείες φροντίζουν για το user friendly των προϊόντων τους και ρωτούν για την ποιότητα των υπηρεσιών τους, η ιδιότητα του πολίτη παραμένει κατώτερη σε δύναμη απήχησης από την ιδιότητα του πελάτη.
Όμως κάθε κύτταρο οφείλει να εκφράζει όλο το δυναμικό του για να λειτουργήσει σωστά ο οργανισμός. Έτσι και η κοινωνία.
Όσο όμως χαοτική και μελανόχρωμη κι αν είναι η κατάσταση, η λύση δεν παύει να έγκειται στο λόγο και τον διάλογο στο πλαίσιο της συλλογικότητας. Έτσι στην εποχή μας αρχίζει να ανθίζει και πάλι η συμμετοχική δημοκρατία.
Η συμμετοχική δημοκρατία και ο δομημένος διάλογος αποτελεί πλέον αναπόσπαστο τμήμα του ευρωπαϊκού μοντέλου κοινωνίας, ενώ διατυπώνονται αρχές όπως «Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στον δημοκρατικό βίο της Ένωσης» και «Οι αποφάσεις λαμβάνονται όσο το δυνατόν πιο ανοιχτά και εγγύτερα στους πολίτες»· Υφίσταται επίσης συγκεκριμένη διαδικασία Δομημένου Διαλόγου σε σχέση με τους νέους, η οποία στοχεύει στη διεξαγωγή συζητήσεων για διάφορα θέματα μεταξύ της νεολαίας και των υπευθύνων χάραξης πολιτικής. Σκοπός της διαδικασίας αυτής είναι να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη των νέων κατά τη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών πολιτικών που τους αφορούν, με όποιον νέο θέλει να συμμετάσχει να μπορεί να το πράξει επικοινωνώντας με την Εθνική Ομάδα Εργασίας της χώρας του.
Ως προς την τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα, ο «Κλεισθένης», το νέο νομικό πλαίσιο, ορίζει πλέον ως προς τον διάλογο με τους πολίτες ότι ο θεσμός των συνελεύσεων κατοίκων επεκτείνεται σε όλες τις κοινότητες ενός Δήμου και δεν αφορά μόνο τις τοπικές κοινότητες έως 2.000 κατοίκους, όπως ίσχυε με τον «Καλλικράτη» (άρθρο 87 ν. 4555/2018).
Υπάρχουν λοιπόν οι πρώτες θεσμικές ενδείξεις προς την κατεύθυνση της συμμετοχικής δημοκρατίας σε ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο.
Είμαστε τυχεροί που στο πλαίσιο της συμμετοχικής δημοκρατίας η επιστήμη του διαλόγου έχει δημιουργήσει τον δομημένο διάλογο με εργαλεία που μας δίνουν τη δυνατότητα να ακουστούν οι φωνές των πολιτών ακόμη και στο πλαίσιο ενός αντιπροσωπευτικού συστήματος δημοκρατίας. Είμαστε τυχεροί επίσης που έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό το διαδίκτυο και η ηλεκτρονική επικοινωνία, παρέχοντας μας πλείστες δυνατότητες έκφρασης, αλλά και προγράμματα λογισμικού που διευκολύνουν την επικράτηση του ορθού λόγου όσον αφορά στον τρόπο λήψης αποφάσεων στο πλαίσιο μιας διαδικασίας επίλυσης πολύπλοκων ζητημάτων.
Υφίσταται λοιπόν στην εποχή μας η διαδικασία του δομημένου διαλόγου με τις επιμέρους μορφές της, όπως είναι ο δομημένος δημοκρατικός διάλογος, η μέθοδος του κύκλου, η εκτιμητική προσέγγιση (appreciative inquiry), η τεχνολογία ανοιχτού χώρου (open space technology), ο κύβος της δημοκρατίας (democracy cube), το εργαλείο προάσπισης θεσμικών αλλαγών (advocacy dashboard) και άλλα.
Πιο αναλυτικά, η συμμετοχική προσέγγιση είναι μια διαδικασία που εγγυάται ότι ο καθένας έχει την ευκαιρία να ακούσει και να ακουστεί, προάγει τον πλουραλισμό, την πολυμορφία και την εκδήλωση διαφωνίας, με φιλοδοξία να εξετάσει θέματα από πλείστες οπτικές γωνίες, προκειμένου να βρει την καλύτερη κοινή λύση, ενώ με τη δικαιοσύνη της επιτρέπει σε κάθε συμμετέχοντα να δεχθεί ειρηνικά ένα αποτέλεσμα που διαφέρει από τη δική του γνώμη.
Βασικά στοιχεία του δομημένου διαλόγου αποτελούν ο καταιγισμός ιδεών, η καταγραφή και οπτικοποίησή τους, η ανάπτυξή των ιδεών στη συνέχεια, η κατηγοριοποίηση και η ιεράρχησή τους. Προ της ίδιας της διεξαγωγής του διαλόγου, σημαντικός είναι ο σχεδιασμός ως προς το ποιοι θα συμμετέχουν αλλά και ποιο θα είναι το ακριβές ερώτημα που θα κληθούν να απαντήσουν, σύμφωνα πάντα με τις αρχές της επιστήμης του διαλόγου. Υπάρχουν φυσικά κανόνες και συντονιστής. Επίσης σημαντική παράμετρος για τη δημιουργία και την εφαρμογή νέων και αποτελεσματικών δομών διαλόγου, είναι η ύπαρξη ορθή οργάνωσης, θεσμικής συνέχειας και μόνιμων δομών.
Αυτό που έχει διαπιστωθεί είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να συμμετέχουν σε τέτοιες διαδικασίες και να συμβάλλουν ενεργά στο να υπάρξει διαφορά. Μέσα από την εξάσκηση της κοινής ακρόασης και προσοχής σε θέματα και ιδέες, αρχίζουν να αισθάνονται τη σύνδεση με το ευρύτερο σύνολο και αναπτύσσεται η συλλογική νοημοσύνη η οποία οδηγεί σε λύσεις τόσο συναινετικές όσο και πρωτότυπες και ανωτέρου βαθμού ευφυΐας από αυτές που θα λάμβανε κάθε άτομο από μόνο του.
Η τοπική αυτοδιοίκηση και ιδίως στον πρώτο βαθμό της είναι το κατεξοχήν πεδίο όπου μπορεί να εφαρμοστεί ο δομημένος διάλογος καθώς συνιστά την βαθμίδα θεσμικής οργάνωσης που βρίσκεται πιο κοντά στον πολίτη.
Αυτό είναι λοιπόν το κάλεσμα – πρόκληση της εποχής: η ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοκρατίας σε τοπικό επίπεδο με την εφαρμογή εργαλείων δομημένου διαλόγου και με τη βοήθεια της τεχνολογίας, τόσο στο πλαίσιο νέων σταθερών συμμετοχικών δομών με πρωταγωνιστές τους δημότες, όσο και εντός του πλαισίου λειτουργίας των ίδιων των θεσμικών οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ώστε να ακουστεί επιτέλους η φωνή του – συνόλου των ανθρώπων – του δήμου Ηρακλείου, με όλο τον πλούτο της συλλογικής σοφίας του, της δέσμευσης που δημιουργείται μέσα από αυτήν την διαδικασία, υλοποιώντας στη συνέχεια όλα όσα πολύτιμα έχει να προσφέρει στον ίδιο του τον εαυτό.
* Ο Γιώργος Αγριμανάκης είναι υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος με την παράταξη “Ηράκλειο 3.7.5.” του Γιάννη Κουράκη. Γεννήθηκε στο Τεφέλι Μονοφατσίου το 1970. Είναι κάτοχος Diploma in Business Administration και MBA από το Nottingham Trent University, με ιδιαίτερη επαγγελματική κατάρτιση στους τομείς του στρατηγικού σχεδιασμού, της ηγεσίας της αλλαγής και της ανάπτυξης δικτύων και δομών μεταξύ ομάδων. Είναι ιδιοκτήτης και διευθυντής του κέντρου φυσικοθεραπείας, αποκατάστασης και ολιστικής θεραπείας “Κτησίας Αποκατάσταση”. Υπήρξε στέλεχος του φαρμακευτικού κλάδου ως περιφερικός διευθυντής της μεγαλύτερης φαρμακευτικής εταιρίας στον κόσμο. Επίσης είναι εκλεγμένο μέλος του Δ.Σ και διατελεί Πρόεδρος του Τμήματος Υπηρεσιών του Εμποροβιομηχανικού Επιμελητηρίου Ηρακλείου.